Επί του ζητήματος των άκυρων συμβάσεων εργασίας στο Δημόσιο, τα Ν.Π.Δ.Δ. και τους Ο.Τ.Α. έκρινε ο Άρειος Πάγος με την υπ’ αριθμ. 575/2018 απόφασή του.
Η απόφαση αυτή έρχεται σε συνέχεια πολλών αποφάσεων που εξετάζουν το ζήτημα της άκυρης σύμβασης εργασίας εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα, πλην όμως περιέχει και κρίσεις που αφορούν ειδικά εργαζόμενους με σχέση εξαρτημένης εργασίας ιδιωτικού δικαίου στον δημόσιο τομέα.
Κατ’ αρχάς θα πρέπει να σημειωθεί ότι, άκυρη θεωρείται η σύμβαση εξαρτημένης εργασίας, η οποία δεν έχει συναφθεί εγκύρως, δηλαδή η σύμβαση για την οποία δεν υπάρχουν τα εξωτερικά τυπικά στοιχεία του κύρους της.
Ειδικά αναφορικά με το Δημόσιο, τα Ν.Π.Δ.Δ. και τους Ο.Τ.Α., άκυρη μπορεί να θεωρηθεί μία σύμβαση εργασίας, η οποία συνήφθη κατά παράβαση των κριτηρίων του Α.Σ.Ε.Π. ή χωρίς την έγκριση της Π.Υ.Σ. ή με λάθος νομικό χαρακτηρισμό (π.χ. ως σύμβαση εξαρτημένης εργασίας αορίστου χρόνου κατά παράβαση της σχετικής συνταγματικής διάταξης) κ.ο.κ.
Το Ανώτατο Ακυρωτικό έχει από πολλών ετών αποδεχθεί νομολογιακά ότι, σε περίπτωση άκυρης σχέσης εργασίας, ο εργαζόμενος και ο εργοδότης έχουν μία εργασιακή σχέση, ο δε εργοδότης υποχρεούται να αποδώσει στον εργαζόμενο το μισθό του, καθότι, αν δεν κάνει αυτό, καθίσταται αυτομάτως αδικαιολόγητα πλουσιότερος κατά το ποσό που συνιστά το αντίτιμο της εργασίας του εργαζομένου. Ποιο είναι όμως αυτό το ποσό;
Σύμφωνα με τη νομολογία των Δικαστηρίων, η ωφέλεια που αποκομίζει ο εργοδότης από μία άκυρη σύμβαση εργασίας ισούται με την αμοιβή που θα κατέβαλλε, εάν ήταν έγκυρη η σύμβαση εργασίας σε πρόσωπο με τις ικανότητες και τα προσόντα του απασχοληθέντος για την ίδια εργασία, χωρίς, όμως, να λαμβάνονται υπόψη τα επιδόματα που προσιδιάζουν στην προσωπική κατάσταση του μισθωτού. Με απλά λόγια, σε περίπτωση άκυρης σύμβασης εργασίας, ο εργαζόμενος δικαιούται να λάβει ως αντίτιμο για την εργασία που προσέφερε το ισόποσο της αμοιβής που θα λάμβανε οποιοσδήποτε εργαζόμενος για να κάνει την ίδια εργασία. Δεν δικαιούται, όμως, να λάβει επιδόματα που υπολογίζονται με βάση τα προσωπικά του χαρακτηριστικά. Η καταβολή αυτών των επιδομάτων απαιτεί σε κάθε περίπτωση έγκυρη σύμβαση εργασίας.
Τι άλλο όμως προκύπτει από την ανωτέρω απόφαση του Αρείου Πάγου; Το Δικαστήριο έκρινε ότι, η καταβολή της αμοιβής στον ακύρως απασχοληθέντα, παρά το ότι υπολογίζεται ως η χρηματική αξία που θα λάμβανε κάποιος έγκυρα απασχοληθείς μισθωτός, εν τούτοις δεν εξαρτάται από το αν ο εργοδότης έχει ή όχι τη δυνατότητα να απασχολήσει κάποιον μισθωτό.
Αυτή η παραδοχή είναι ιδιαίτερα σημαντική αναφορικά με περιπτώσεις απασχόλησης προσώπων στο Δημόσιο, τα Ν.Π.Δ.Δ. και τους Ο.Τ.Α. με άκυρες συμβάσεις εργασίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, σύμφωνα με τον Άρειο Πάγο, δεν έχει καμία σημασία για την καταβολή του μισθού σε ακύρως απασχοληθέντα με βάση τις διατάξεις περί αδικαιολόγητου πλουτισμού το γεγονός ότι ο φορέας δεν είχε καν τη δυνατότητα να απασχολήσει εγκύρως κάποιον εργαζόμενο.
Για παράδειγμα, εργαζόμενος που απασχολήθηκε με άκυρη σύμβαση σε Δήμο δικαιούται να λάβει με βάση τις διατάξεις περί αδικαιολόγητου πλουτισμού τον μισθό του (όχι όμως και το οικογενειακό επίδομα) ασχέτως αν ο Δήμος είχε τη δυνατότητα να προκηρύξει τη συγκεκριμένη θέση με βάση τα κριτήρια του Α.Σ.Ε.Π. ή ακόμα και σε περίπτωση που δεν υπάρχει πρόβλεψη στον Οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας για την κάλυψη της θέσης αυτής.
Σημειώνεται, τέλος, ότι οι διατάξεις περί αδικαιολόγητου πλουτισμού εφαρμόζονται από τα πολιτικά Δικαστήρια και όχι από τις Υπηρεσίες Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου, οι οποίες ελέγχουν την νομιμότητα της δημοσιονομικής δαπάνης.
* Δικηγορικό Γραφείο «Λάμπρος Σ. Ντουματσάς & Συνεργάτες», Πανεπιστημίου 42, 106 79 Αθήνα, Τηλ. 210 3631640, 210 3641468